31 marca – 7 maja | godz. 11:00–19:00

Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury | Krakowskie Przedmieście 15

O świcie 19 kwietnia 1943 r. Niemcy przystąpili do zagłady getta warszawskiego. Skoncentrowano znaczne siły i uzbrojenie, choć zakładano, że akcja potrwa najwyżej trzy dni. Okupanci natrafili jednak na silny opór żydowskich bojowców. Rozpoczął się największy bunt zbrojny ludności żydowskiej podczas II wojny światowej i pierwsze w tamtym czasie powstanie wielkomiejskie. Atak z zaskoczenia spowodował, że Niemcy musieli wycofać się z terenu getta. Powrócili tego samego dnia, pod dowództwem SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa. Kierował on akcją pacyfikacyjną do samego jej końca.

Walki w getcie toczyły się przez kolejne dni. Brali w nich udział członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej, Żydowskiego Związku Wojskowego, a także przeszkolona ludność cywilna. Bojowcy atakowali Niemców z ukrycia, używając granatów i obrzucając ich koktajlami Mołotowa. Największa bitwa powstania toczyła się na nieistniejącym już dziś Placu Muranowskim. Z czasem Niemcy rozproszyli ataki, przede wszystkim niszczyli gniazda oporu i kryjówki oraz systematyczne podpalali budynki. Po 2-3 tygodniach walki zaczęły ustawać.

Wystawa konfrontuje Raport Stroopa, najsłynniejsze fotograficzne świadectwo Zagłady, ze zwykłymi przedmiotami z piwnic zniszczonych kamienic przy ul. Miłej 18 i Miłej 20 wydobytymi podczas badań archeologicznych w 2022 roku. Raport przygotowany przez dowodzącego niemieckimi siłami likwidacyjnymi Jurgena Stroopa dla Heinricha Himmlara zawiera opis działań i dzienne meldunki, statystyki oraz 52 czarno białe fotografie, które przez lata kształtowały pamięć wizualną o powstaniu stając się również świadectwem zbrodni. Przeciwstawione raportowi obiekty – zniszczone naczynia, potłuczone talerze, części sprzętów czy domowych urządzeń, przedmioty życia religijnego (kubek do obmywania rąk), guziki, łyżki, fragmenty dziecięcego wózka stają się transferem pamięci o dawnych mieszkańcach getta. Z wydobytych ponad dwóch tysięcy rzeczy na wystawie pokazujemy ponad trzydzieści grup obiektów, które przeszły już proces zachowawczy konserwatorski.

Współczesnym odniesieniem są rysunki wybitnej polskiej artystki Zofii Lipeckiej powstałe na podstawie zdjęć z raportu, fotografie architektoniczne Marcina Czechowicza oraz plakaty – grafiki Kuby Mazurkiewicza. To tam pojawiają się liczby unaoczniające tragedie warszawskiego getta oraz cytat ze Szmula Zygielbojma:

„Milczeć nie mogę i żyć nie mogę, gdy giną resztki ludu żydowskiego w Polsce, którego reprezentantem jestem. Towarzysze moi w ghecie warszawskim zginęli z bronią w ręku, w ostatnim porywie bohaterskim. Nie było mi dane zginać tak jak oni, razem z nimi. Ale należę do nich, do ich grobów masowych. Przez śmierć swą pragnę wyrazić najgłębszy protest przeciwko bezczynności z jaką świat się przypatruje i pozwala lud żydowski wytępić”.

Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość łączy głos Zofii Majewskiej – córki Henryka i Racheli Kroszczorów, której dzieciństwo i młodość związane były ze Szpitalem Bersohnów i Baumanów, docelową siedzibą Muzeum Getta Warszawskiego.

Organizatorami wystawy są Muzeum Getta Warszawskiego oraz Narodowe Centrum Kultury. Miejsce prezentowania wystawy, Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury jest otwarta od wtorku do niedzieli w godz. 11:00–19:00. Wystawa zewnętrzna jest prezentowana również przed Galerią.

Kuratorzy: dr Jacek Konik, Hanna Wróblewska
Konsultacja naukowa: dr Martyna Grądzka-Rejak
Artyści: Marcin Czechowicz, Zofia Lipecka, Kuba Mazurkiewicz
ze specjalnym udziałem: Zofii Majewskiej
Projekt ekspozycji: Maciej Siuda
Identyfikacja wizualna: Kuba Mazurkiewicz
Koordynacja ze strony NCK/Galerii Kordegarda: Agnieszka Bebłowska-Bednarkiewicz
Współpraca: Svetlana Gutkina, Aleksandra Wydro, Aleksandra Jankowska
Partnerzy wystawy: IPN, Europejski Instytut Kultury
Podziękowania dla: Jolanty Pełki (EIK), Marzeny Kruk, Grzegorza Trzyny, Anny Włodarczyk-Sętorek (IPN), Marii Makarovej, dr Wiesławy Młynarczyk, prof. Anny I. Zalewskiej (MGW), dr. Tomasza Makowskiego, Katarzyny Ostendy (BN), Ewy Kantor-Majewskiej

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania „80. Rocznica Powstania w Getcie Warszawskim”