Diana Lelonek zwyciężczynią konkursu na upamiętnienie Kibucu Grochów

Z końcem 2023 roku z radością dzielimy się informacją, że Fundacja Witryna zrealizowała zamknięty konkurs artystyczny na upamiętnienie Kibucu Grochów, do którego zaproszono artystki i artystów odnoszących się w swojej twórczości do kwestii tożsamości, pamięci zbiorowej i wojennych traum, do relacji człowieka i natury. Udział wzięli: Oskar Dawicki, Nicolas Grospierre & Olga Mokrzycka-Grospierre, Diana Lelonek, Angelika Markul, Jakub Szczęsny i Artur Żmijewski.
Komisja Konkursowa wybrała do realizacji w 2024 roku koncepcję pracy „Trzcinowisko” Diany Lelonek.
Pracą rezerwową została koncepcja mozaiki Oskara Dawickiego.
Serdecznie gratulujemy!

Diana Lelonek „Trzcinowisko”:
„Koncepcja projektu upamiętniającego Kibuc Grochów zakłada stworzenie na terenie Osiedla Ostrobramska instalacji w formie trzcinowiska – będącego niecką retencyjną / ogrodem deszczowym. Jest to koncepcja, która z jednej strony odnosi się do historii Kibucu Grochów, a konkretnie do wielokrotnie pojawiających się przekazów o uprawianej na jego terenie trzcinie, z drugiej zaś strony instalacja będzie pełnić praktyczną przyrodniczą funkcję gromadzenia i przechowywania wody deszczowej – użytek ekologiczny dla ptaków i owadów.
Instalacja nawiązuje do trzciny Phragmites australis, tej pospolitej rośliny, która występuje powszechnie w całej Europie i na Bliskim Wschodzie. Trzcinę według miejskiej legendy mocno wpisanej w pamięć mieszkańców Grochowa uprawiali tu w latach 30 kibucnicy. Podobno sprowadzili ją z Palestyny, a maty budowlane wykonywane przez nich z tej trzciny według kilku relacji znajdują się do tej pory w przedwojennych budynkach na Grochowie.
Trzcina w tym kontekście opowiada dwie historie – z jednej historię mieszkańców Kibucu na Grochowie, szkolących się na pionierów osadnictwa żydowskiego w Palestynie. Z drugiej strony historię Palestyny, państwa, które istniało, a którego mieszkańcy z biegiem lat byli sukcesywnie wysiedlani ze swoich domów. Przywołanie trzciny to też zadanie pytania o kontekst istnienia kibuców i jego konsekwencje. Kibucnicy nie wyjeżdżali do ziemi niczyjej, a do miejsca, gdzie żyli inni ludzie, którzy mieli swoje domy i swój kraj. Trzcina przypomina, więc o dwóch stronach tej historii.”

Komisja Konkursowa ds. Upamiętnienia Kibucu Grochów w składzie (w kolejności alfabetycznej):
Ewa Chomicka – Kierowniczka Laboratorium Praktyk Muzealnych Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN;
Magdalena Jędraszko-Macukow – Naczelnik Wydziału Ochrony Krajobrazu Miasta Biura Architektury i Planowania Przestrzennego m.st. Warszawy;
Artur Jóźwik – Dyrektor Biura Kultury m.st. Warszawy;
Marcin Kluś – Przewodniczący Rady Dzielnicy Praga-Południe m.st. Warszawy;
Michał Krasucki – Stołeczny Konserwator Zabytków;
Ola Litorowicz – Prezeska Fundacji Działań i Badań Miejskich PUSZKA;
Remigiusz Sosnowski – Członek Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie;
Agnieszka Sural – Dyrektorka Fundacji Witryna i Przewodnicząca Komisji Konkursowej;
Izabela Szostak-Smith, Zastępca Burmistrza Dzielnicy Praga-Południe Urzędu m.st. Warszawy;
Bogna Świątkowska – Prezeska Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana;
uzasadniła wybór następująco:
„Komisja Konkursowa przyznała główną nagrodę koncepcji pracy „Trzcinowisko” Diany Lelonek za zwrócenie uwagi na nieobecną w debacie publicznej rolę roślin w procesach historyczno-społecznych oraz za poszukiwanie odpowiedzi i rozwiązań na wyzwania kryzysu klimatycznego i antropocenu. Praca łączy pamięć o przeszłości z pytaniem o przyszłość naszych miast i o potencjalne formy wspólnotowości, stawiając za cel ochronę bioróżnorodności. Wprowadzając do sztuki perspektywę nieczłowieka, może być uniwersalnym przykładem myślenia o formach upamiętniania i śladach pamięci w kategoriach geologicznych i ekosystemowych. Jest symbolicznym upamiętnieniem rolnictwa i idei kibucu, w którym doświadczenie przestrzeni może stać się doświadczeniem zmysłowym. Instalacja posiada potencjał aktywizacji lokalnej społeczności. Projektem rezerwowym została koncepcja pracy Oskara Dawickiego.”

Konkurs poprzedził program wykładów o trwałych śladach pamięci, który odbył się w Austriackim Forum Kultury w ramach 20. Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera. W wydarzeniu zrealizowanym we współpracy z kuratorem AFK, Stanisławem Welblem, znalazły się prelekcje inicjatorki projektu i kuratorki Agnieszki Sural, dr Marii Cieśli ze Stowarzyszenia An-skiego – o historii Kibucu Grochów oraz prezentacje o kulturze pamięci zagranicznych ekspertów – dr Baty Brutin i prof. Alberta Lichtblau.
***
Upamiętnienie Kibucu Grochów to nowa inicjatywa Fundacji Witryna, która od półtorej dekady realizuje projekty na pograniczu przestrzeni publicznej i instytucji, jak słynną galerię w oknie – Witrynę przy placu Konstytucji 4 oraz nową rzeźbę w Alejach Ujazdowskich – „Pomnik neurotyków. Kałużę Oskara” autorstwa Rafała Bujnowskiego, zaliczoną przez „Magazyn Szum” do najważniejszych wydarzeń 2019 roku. Inspiracją do nowego projektu jest miejsce na Pradze Południe, w którym Fundacja ma swoją siedzibę – ważny, ale mało znany punkt na mapie żydowskiej Warszawy, teren byłego Kibucu Grochów. Funkcjonujący w okresie międzywojennym między ulicami Tarnowiecką, Grochowską, Rodziewiczówny i Łukowską był największą żydowską fermą w tej części Europy Środkowo-Wschodniej. Bywała tu śmietanka kulturalna i intelektualna stolicy oraz okolic, goście z Polski i zagranicy. Nie tylko uczono jak uprawiać rolę, ale również działało studio filmowe, w którym powstały pierwsze filmy w jidysz.
Kuratorka: Agnieszka Sural
Producent: Fundacja Witryna
Partner Programu Publicznego: Austriackie Forum Kultury / Österreichisches Kulturforum Warschau, 20. Festiwal Warszawa Singera
Partner Konkursu: Muzeum Warszawskiej Pragi / Oddział Muzeum Warszawy
Wydarzenie dofinansowane ze środków Biura Kultury m.st. Warszawy.

materiały prasowe: Fundacja Witryna